Vrouwen en yoga

Yoga lijkt welhaast een exclusieve vrouwenbezigheid. Overal waar je komt, bij professionele yogatrainingen, kleinschalige yogalessen of luxe yogavakanties, overtreft het aantal vrouwelijke deelnemers de mannen ruimschoots. Honderd jaar geleden lag dat compleet anders. In India, de bakermat van de yoga, was yoga al heel lang een mannendomein. Zowel de lichaamspraktijken als de filosofische studie werden uitsluitend door mannen beoefend; vrouwen waren uitgesloten. Aan het eind van de negentiende eeuw veranderde dit langzaam. In Europa en de Verenigde Staten toonden vooral vrouwen belangstelling voor de yoga-filosofie. Zij reisden naar India, zoals Helena Blavatsky deed in 1852, of lieten zich inspireren door Indiase leermeesters als Swami Vivekananda, die in 1893 een lezingentour door de VS maakte. Toegang tot het beoefenen van yoga als lichaamspraktijk kregen vrouwen pas in de twintigste eeuw, toen Indra Devi, een van oorsprong Russische actrice, in de jaren dertig werd aangenomen als leerling bij Krishnamacharya’s yogaschool in het paleis van Mysore (Zuid-India). Diplomatenvrouw Indra Devi opende yogascholen over de hele wereld en begon in 1948 een studio in Hollywood, waar haar beroemde leerlingen yoga al snel bekend en populair maakten. Die populariteit werd nog groter toen Indra Devi in 1953 een boek over yoga publiceerde onder de titel Forever Young, Forever Healthy, waarin zij zich vooral tot vrouwen richtte.
De meeste grondleggers van hedendaagse yogastijlen waren echter mannen en hun leerlingen waren dat ook, met name jonge mannen. De moderne, op houdingen gerichte, yoga houdt geen rekening met anatomische verschillen tussen vrouwen en mannen en is daarmee vaak beter geschikt voor mannenlichamen. Verschillen in bijvoorbeeld skeletbouw, lichaamszwaartepunt, spiermassa en hormoonhuishouding kunnen een grote rol spelen bij yoga. Ze kunnen leiden tot een heel andere ervaring in een yogahouding, aanpassingen noodzakelijk maken of zelfs de oorzaak zijn van blessures.
De yogawereld is lange tijd blind geweest voor deze gender bias; het verschijnsel waarbij men als men over mensen spreekt eigenlijk altijd mannen bedoelt. Vrouwelijke yogadocenten die hier aandacht voor vroegen en hun eigen, meer op vrouwen gerichte stijl ontwikkelden werden vaak op niet mis te verstane wijze tot de orde geroepen. Wanneer zij zich niet hielden aan de strikte regels voor yogabeoefening die zij van hun docent (m/v) hadden geleerd, werden zij geroyeerd en werden hun studenten tegen hen gewaarschuwd. Gelukkig eisen steeds meer vrouwen hun ruimte op. Hun respect voor de traditie waarin zij werden opgeleid weerhoudt hen er niet van kritische vragen te stellen. Een aantal van deze bijzondere vrouwen kreeg een plek in het mooi uitgegeven boekje ‘Yogini’. De samenstelster voegde met deze bundel een stukje ‘herstory’ toe aan de geschiedenis van yoga. De aandacht gaat daarbij wel sterk uit naar Amerikaanse yogini’s. Misschien wordt het tijd om ook een Europese versie te maken?

De Amerikaanse Janice Gates publiceerde in 2006 een overzicht van hedendaagse invloedrijke vrouwen in yoga onder de titel ‘Yogini. The Power of Women in Yoga’.