Mannen en yoga

Onder de beeldende titel ‘Yoga met ballen’ publiceerde de NRC in de zaterdagbijlage Lux van 31 januari een groot artikel over ‘Man en lotus’. Aanleiding voor het stuk is de constatering dat yoga, een praktijk die ruim ‘tweeduizend jaar lang uitsluitend door mannen werd beoefend’,  weliswaar de laatste decennia vooral door vrouwen is ‘omarmd’, maar dat nu ‘het tij is gekeerd’. Ook mannen gaan yoga doen en er zijn zelfs yogacentra die speciaal voor hen mannenlessen geven. Uit het smakelijk geschreven verhaal wordt duidelijk dat mannen niet willen ‘zweven’, maar vanuit een ‘praktische en down-to-earth’ instelling yoga beoefenen ‘als een effectieve tool, die hen ondersteunt in het dagelijks leven’.
Het NRC artikel bevat enkele vooronderstellingen over mannen, vrouwen en yoga die me irriteren. Om bij het begin te beginnen: het idee dat yoga ruim tweeduizend jaar lang uitsluitend door mannen is beoefend klopt niet. De yogaleer, als levensfilosofie en -praktijk, heeft in de loop der eeuwen oneindig veel veranderingen ondergaan. Die veranderingen betroffen ook de aanwezigheid en invloed van vrouwen. Net als in veel andere filosofische tradities waren er periodes waarin vrouwen een gerespecteerde positie hadden, als leraren en studenten, en tijden waarin zij werden geweerd. Inderdaad kende India, de bakermat van de yoga zoals wij die nu kennen, aan het begin van de twintigste eeuw geen vrouwelijke yogaleermeesters. Maar het gaat te ver om daaraan de conclusie te verbinden dat yoga in de tweeduizend jaar daarvoor een exclusief mannendomein was.
Mijn volgende irritatie betreft de vooronderstelling dat mannen die yoga willen beoefenen tot nu toe niet aan hun trekken zijn gekomen. Alsof het feit dat meer vrouwen dan mannen yoga beoefenen betekent dat yoga meer is afgestemd op vrouwen. Ook hier toont zich weer een gebrekkige kennis van zaken. De yogastijlen waaruit onze hedendaagse yoga is voortgekomen werden in de jaren twintig van de vorige eeuw juist door en voor mannen ontwikkeld. India was in die tijd een Britse kolonie en in de ogen van de Britten waren Indiase mannen slappelingen. Indiase nationalisten ontwierpen in antwoord hierop een praktijk waarmee jonge mannen hun vitaliteit en kracht konden laten zien. Die achtergrond is nog steeds duidelijk terug te vinden in alle actieve yogavormen.
Tot slot erger ik mij aan de suggestie dat vrouwen in yoga willen ‘zweven’ en mannen er een ‘effectieve tool’ in vinden. Het tegenover elkaar stellen van zweverigheid en nuchterheid in yoga is niet ongebruikelijk, maar de koppeling van zweverigheid aan vrouwen (er is in de tekst ook nog sprake van ‘gebatikte gewaden’), terwijl mannen de ‘down-to-earth’ benadering krijgen toebedeeld is natuurlijk nergens op gebaseerd. Zou het niet logischer zijn om te veronderstellen dat vrouwen in zo grote getale yoga beoefenen juist omdat het zo’n praktische en effectieve tool is in hun dagelijks leven? Om met de reclamemakers van een winkel in elektronica te spreken: we zijn toch niet gek?

De Amerikaan Mark Singleton deed onderzoek naar het ontstaan van de moderne yoga. In zijn boek, Yoga Body: The Origins of Modern Posture Practice (2010) beschrijft hij hoe de grondleggers, allemaal mannen, elementen uit Indiase en Europese krachtsporten samenbrachten.

---